In the loving memory of Edith

De Morgen, 11 december 2015. Opinie. JOHAN BRAECKMAN e.a. Banaliseer psychisch lijden niet. Johan Braeckman is hoogleraar wijsbegeerte aan de UGent, An Ravelingien ethicus bij Bioethics Institute Ghent en Maarten Boudry wetenschapsfilosoof aan de UGent.

Ik heb geen seconde getwijfeld voor de brief van Johan Braeckman e.a. te getuigen en mee te ondertekenen. Het volgde op een open brief "Schrap euthanasie op basis van louter psychisch lijden uit de wet. De dood als therapie? " in De Morgen gepubliceerd op 8 december 2015. Deze open brief werd besproken op RTBF.be INFO, van 8 december 2015, onder de titel : "Banalise-t-on l'euthanasie pour souffrances psychiques ?". De open brief van 8 december 2015 verontruste mij. Door een onaangenaam indruk dat de uitvoeringsmodaliteiten van de Wet miskend waren, alsmede door de gevolgde reducerende redeneringen in verband met psychisch lijden van derden. Ongerust, want wat ik in deze open brief las vertaalde totaal niet de manier waarop ik de apocalyptische levensloop van mijn dochter Edith beleefde, die gedurende veel te veel jaren, 18 , onmenselijke martelingen leed ondanks de veelvuldige psychologen, artsen en psychiaters die haar opvolgde en begeleide. Niet dat ik twijfel over hun vaardigheden of hun empathie en hun mensheid, maar het was voor mij duidelijk geworden hoe moeilijk het is zowel voor liefhebbende ouders als voor ervaren professionals de exacte maat te schatten van wat naar verwezen wordt als  " niet objectiveerbare psychisch lijden. "

Lezers van De Morgen hebben gereageerd : "De ernst van psychisch leed is weer onderschat". Deze eerbiedwaardige en menslievende reacties tonen aan hoe belangrijk het is naar de voornaamste betrokkennen, de personen in psychisch lijden zelf en hun naasten te luisteren.

Ik voel mij bijzonder dicht bij de reacties van deze lezers, bijzonder die van Hugo Besard, Brasschaat :"Onze dochter. In tegenstelling tot de dames en heren professoren, die psychisch lijden kennen vanuit hun professionele beleving als zorgverstrekkers, weten wij helaas maar al te goed wat het écht betekent, ondraaglijk psychisch lijden met de sterke klemtoon op 'ondraaglijk'.  Onze dochter wilde dood en tegen elkeen die het wilde horen, heeft ze dit tot in den treure herhaald. Van een uitermate begaafd, intelligent, gecultiveerd, belezen, sportief, muzikaal en briljant getalenteerd mooi meisje was zij door dit ondraaglijke lijden in de loop der eindeloze slopende jaren verworden tot een menselijk wrak. Na maanden verblijf in allerhande psychiatrische instellingen kregen we telkens een sprankeltje hoop op beterschap, dat binnen de kortste keren ijdele hoop bleek te zijn. Meer dan vijftien jaar lang heeft zij en hebben wij als familie, ouders, zussen, grootouder de hel en de psychische folteringen gezien en tot in onze kleinste vezels mee beleefd.  Op 33-jarige leeftijd is zij, psychisch doodgefolterd in afgrijselijke omstandigheden, overleden op een ziekenhuisafdeling palliatieve zorgen. Dit onmenselijke lijden, deze onbeschrijflijke pijn, wensen we geen mens toe. Hadden we toen een competente psychiater/dokter gevonden die bereid was euthanasie uit te voeren, dan hadden we haar veel eerder uit haar verschrikkelijke lijden kunnen verlossen. Dames en heren professoren, u hebt het recht niet dit uitzichtloze lijden te banaliseren. Aub pas de wetgeving enkel zo aan dat hopeloze, radeloze mensen de weg naar euthanasie en begripvolle psychiaters/dokters gemakkelijker weten te vinden.

Lees ook : "Waarom spreken tegenstanders van de euthanasiewet nooit over de opvallende toename van palliatieve sedatie?", De Morgen, 14 december 2015. Wim Distelmans is professor palliatieve geneeskunde aan de VUB. Waarom hebben... bekende tegenstanders van de huidige euthanasiewet.... nog nooit gereageerd op de opvallende toename van de palliatieve sedatie (een verdubbeling in 2007, 50 procent stijging in 2014). Deze praktijk wordt nog te vaak zonder overleg met de patiënt en zonder medeweten van de familie uitgevoerd. Daarom pleit ik al jaren om elke uitgevoerde palliatieve sedatie, net zoals euthanasie, ook te laten registreren.

Hier dus het artikel "Banaliseer psychisch lijden niet" zoals gepubliceerd in De Morgen, 11 december 2015. Opinie. door  JOHAN BRAECKMAN e.a. 

Johan Braeckman is hoogleraar wijsbegeerte aan de UGent, An Ravelingien ethicus bij Bioethics Institute Ghent en Maarten Boudry wetenschapsfilosoof aan de UGent.

'Zullen we pas ingaan op de ultieme vraag om hulp als het leed onder een hersenscan is aangetoond?', vragen de auteurs zich af.

Helaas is het lijden van sommige patiënten zo diep, dat het inwilligen van hun verzoek om medisch geassisteerd en pijnlooste overlijden vanaf een bepaald moment het beste is wat de zorgsector nog te bieden heeft

In een open brief uitten tientallen academici en zorgverleners hun bezorgdheid over de wettelijke regeling rond euthanasie voor ondraaglijk psychisch lijden (DM, 8/12). Die bezorgdheid is ongetwijfeld goedbedoeld, maar niettemin misplaatst. De briefschrijvers eisen een "objectieve" aanwijzing van de onomkeerbaarheid van psychisch lijden, zoals een "organisch letsel of weefselschade". Zij verwachten "factoren die onafhankelijk zijn van wat er subjectief inzake de ziekte gevoeld en gedacht wordt". Euthanasie op basis van "louter psychisch lijden" willen ze uit de huidige wetgeving schrappen. Vooral het woordje "louter" is hier zeer betekenisvol.
Het is volgens ons een misvatting dat euthanasie enkel bij zogenaamd lichamelijk lijden "verantwoord" is. De eis om lijden (en pijn) "objectiveerbaar" te maken, is een vreemde vorm van positivisme of sciëntisme. Moeten we psychisch lijden waarvan mensen langdurig en helder getuigen, niet ernstig nemen zolang dat leed niet wetenschappelijk wordt hard gemaakt? Gaan we pas ingaan op de ultieme vraag om hulp als het leed onder een hersenscan is aangetoond? De briefschrijvers miskennen niet alleen de professionele competentie van de artsen en therapeuten die de diagnose stellen, maar willen de klok decennia terug draaien door de patiënt onmondig te verklaren over de aard en intensiteit van zijn of haar lijden.

Uitzichtloos lijden

Vanzelfsprekend is lijden subjectief. Wat anders? Als een persoon lijdt, dan is hij of zij evident de enige die deze ervaring redelijk kan inschatten. Het lijden behoort toe aan een subject. Deze subjectieve dimensie miskennen, verraadt een gebrek aan empathie. De opmerking van de briefschrijvers dat ze "gealarmeerd zijn door een toenemende banalisering van euthanasie op grond van psychisch lijden" is bijgevolg bedenkelijk.

In een gesprek met Bart Schols in De Afspraak (8/12) verwees Ariane Bazan, een van de initiatiefnemers van de brief, naar een artikel en het boek van psychiater Lieve Thienpont: "Libera me. Over euthanasie en psychisch lijden". Het werk van Lieve Thienpont maakte haar blijkbaar duidelijk dat euthanasie voor psychisch lijden opnieuw verboden moet worden. Dat is erg merkwaardig, omdat het boek van Lieve Thienpont net maar al te duidelijk maakt hoe uitzichtloos de situatie is van diegenen die omwille van psychisch lijden euthanasie aanvragen. Het gaat om mensen die men vaak reeds vele jaren tracht te helpen, met alle mogelijke middelen die de geneeskunde en de psychologische zorgverlening te bieden heeft. Sommige van die patiënten zijn zo wanhopig dat ze overgaan tot zelfdoding, met soms vreselijke en mensonterende gevolgen van dien.

Denken de briefschrijvers dat de wetgever, en de artsen die bereid zijn om aan sommige (!) hulpvragen tegemoet te komen, lichtzinnig omspringen met het verzoek om waardig afscheid van het leven te mogen nemen? Dat ze niet op de hoogte zijn van de mogelijkheden van diverse therapieën en van de strikte voorwaarden voor euthanasie bij psychisch lijden? Net omdat psychisch lijden moeilijker meetbaar is, en een specifieke groep patiënten niet terminaal is, heeft de wetgever voor deze patiënten al twee bijkomende zorgvuldigheidsvoorwaarden verbonden aan een euthanasieverzoek: een tweede advies van een psychiater en een minimumwachttermijn van één maand.

De briefschrijvers houden het bij een algemene beschouwing over het "hopeloze gevoel" dat mensen bij depressie ervaren, dat voor hen "op geen enkele wijze in verhouding staat tot het werkelijk hopeloos zijn van een situatie". Maar uiteraard komt niet iedereen met een depressie zonder verdere therapeutische interventie zomaar in aanmerking voor euthanasie. Dat is evident. In de praktijk gaat het jaarlijks in ons land over een vijftigtal personen, een uiterst kleine fractie van het aantal mensen dat een depressie doormaakt.

Dat de briefschrijvers het uitzichtloos lijden van deze kleine groep mensen wegwuiven als "louter subjectief", een gevoel dat nu eenmaal bij een depressie hoort, illustreert niet alleen een gebrek aan inlevingsvermogen maar bovendien is het een paternalistische reflex: 'Jij denkt dat je lijden uitzichtloos is, maar wij weten beter.' Overigens staat een acute depressie (bv. door een rouwproces) de wettelijke voorwaarde van vrijwilligheid meestal in de weg. Het gaat bij het merendeel van de euthanasie-aanvragen om andere mentale aandoeningen, soms in combinatie met langdurige, chronische en therapieresistente depressie.

Het valse onderscheid tussen fysiek en psychisch lijden

De briefschrijvers vrezen dat de opvatting dat het uitzicht op de dood onderdeel van goede zorg kan zijn, "het radicale failliet van de mentale zorgsector" betekent. Deze opmerkelijke uitspraak was enkele decennia geleden nog een vaak gehoorde bedenking in het euthanasiedebat, ook voor fysiek lijden: "De dood is de vijand van de geneeskunde, als een arts iemand uit zijn lijden verlost, betekent dat het falen van de medische zorg". Ondertussen weten we beter. Helaas is het lijden van sommige patiënten zo onpeilbaar diep, dat het inwilligen van hun verzoek om medisch geassisteerd en pijnloos te overlijden, vanaf een bepaald moment het beste is wat de zorgsector nog te bieden heeft. Ariane Bazan en haar co-auteurs zijn blijkbaar van mening dat psychiatrische patiënten nooit uitbehandeld kunnen zijn. Dat komt erop neer dat psychiatrische patiënten geen recht hebben om een behandeling te weigeren, wat geheel in strijd is met de wet op de patiëntenrechten.

De euthanasiewet steunt op enkele fundamentele filosofische principes over een waardig levenseinde, waarin empathie en zelfbeschikking centraal staan. Er is geen goede reden te bedenken waarom men patiënten die ondraaglijk psychisch lijden, zoals ondubbelzinnig erkend door bevoegde artsen en conform de wetgeving, minder ernstig moet nemen dan diegenen die zogenaamd "objectief lichamelijk" lijden. Overigens ervaren ook mensen met een ongeneeslijke fysieke aandoening psychisch leed. Als we de logica van de briefschrijvers volgen, kan men bijgevolg de "ondraaglijkheid" van elke euthanasie-aanvraag betwisten, wat een aantasting inhoudt van de autonomie, en bijgevolg de waardigheid, van om het even welke patiënt die om euthanasie verzoekt. Net zoals de overgrote meerderheid van zorgverleners vandaag de dag, is ook de wetgever in 2002 heus niet overhaast te werk gegaan.

Johan Braeckman (hoogleraar wijsbegeerte, Universiteit Gent)
An Ravelingien (ethicus, Bioethics Institute Ghent)
Maarten Boudry (wetenschapsfilosoof, postdoctoraal onderzoeker, Universiteit Gent)
Etienne Vermeersch (gewezen voorzitter van het Raadgevend Comité voor Bio-ethiek)
Wim Distelmans (prof palliatieve geneeskunde, VUB)
Paul De Knop (Rector, VUB)
Wouter Duyck (opleidingsvoorzitter psychologie, Universiteit Gent)
Freddy Mortier (ethicus, UGent)
Marleen Temmerman (buitengewoon Hoogleraar, Universiteit Gent)
Gwendolyn Rutten (voorzitter Open Vld)
Jacinta De Roeck (gewezen senator en voorzitter van LEIF Antwerpen)
Serge Gutwirth (Professor mensenrechten, VUB)
Tony Van Loon (emeritus moraalwetenschappen, Vrije Universiteit Brussel)
Jean-Jacques Amy (Emeritus Hoogleraar Gynaecologie-Verloskunde, Vrije Universiteit Brussel)
Sonja Snacken (Professor criminologie, Vrije Universiteit Brussel)
Peter Paul De Deyn (Neuropsychiater, Hoogleraar, Universiteit Antwerpen en Groningen)
Paul Destrooper (bestuurder LEIF, Forum Palliatieve Zorg en Zuster Leontine Fonds)
Geert De Soete (Decaan Fac. Psychologie en Pedagogische Wetetenschappen, UGent)
Rik Schots (Professor Hematologie UZ Brussel)
Thierry Vansweevelt (Hoogleraar Medisch recht, Universiteit Antwerpen)
Jean Paul Van Bendegem (filosoof VUB, Brussel)
Marina Van Haeren (algemeen directeur deMens.nu en secretaris-generaal Centraal Vrijzinnige Raad)
Frank Schweitser (Ma Wijsbegeerte & Moraalwetenschappen, Verpleegkundige,
W.E.M.M.E.L. expertisecentrum 'waardig levenseinde')
Edel Maex (Psychiater, Ziekenhuis Netwerk Antwerpen)
Sylvain Peeters (psycholoog en voorzitter van deMens.nu)
Patrik Vankrunkelsven (docent huisartsgeneeskunde, KULeuven)
Peter Deconinck (emeritus hoogleraar kinderchirurgie, VUB)
Piet Hoebeke (professor, Voorzitter Medische Raad, Vakgroepvoorzitter Uro-Gynaecologie, Diensthoofd Urologie, UZ Gent)
Mario Van Essche (voorzitter HVV en advocaat, Putte)
Gert De Nutte (algemeen coördinator Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging)
Franky Bussche (directeur Studie en Onderzoek deMens.nu)
Guy Peeters (arts, Voorzitter Socialistische Mutualiteiten)
Anne-France Ketelaer (jurist en adjunct-algemeen directeur van UVV/deMens.nu)
Marjan Joris (coördinator De Maakbare Mens vzw)
Frank Christiaens (Anesthesioloog - Urgentiegeneesheer, LEIF-arts)
Stefaan De Smet (lector psychiatrische verpleegkunde en onderzoeker forensische psychiatrie, Hogeschool Gent - Vrije Universiteit Brussel - Universiteit Gent)
Bea Verbeeck (Psychiater-psychotherapeut Brussel)
Liesbet Lauwereys (coördinator De Maakbare Mens vzw)
Gwen Verbeke (LEIF-arts, Palliatief arts-geriater AZ Jan Portaels, Vilvoorde)
Magali de Jonghe (lid van de Federale Controle Commissie Euthanasie, lid RvB LEIF W-VL en vrijzinnig humanistisch consulent huisvandeMens Brugge)
Andrea Thienpont (onthaalmedewerker LEIF GENT)
Mia Fermon (partner van Koen, twee jaar geleden overleden door euthanasie)
Benneth De Proft (bestuur Vonkel en LEIF Antwerpen)
Jacqueline Herremans (advokaat, voorzitster association pour le droit de mourir dans la dignité, lid van de Euthanasie commissie)
Robert Gosselin (radioloog - UZ Gent)
Reinier Hueting (huisarts, LEIFarts, Geraardsbergen)
Ann Staels (klinisch psycholoog, Vonkel)
Tino Ruyters (directeur vzw Free Clinic, Antwerpen)
Robert Schurink (arts, directeur Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig
Levenseinde)
Marc Tourwé (hoogleraar Universiteit Antwerpen, faculteit Toegepaste Ingenieurswetenschappen)
Christine Demeulemeester (psychotherapeut, Aalst)
Patrick Wyffels (leifarts, huisarts in Halle-Zoersel)
Winne Caemaert (Osteopate)
Jan Bernheim (Professor em. End-of-Life Care Research Group, Faculty of Medicine, Vrije Universiteit Brussel)
Guido Pennings (hoogleraar Bioethics Institute Ghent)
Heidi Mertes (ethicus UGent)
Dirk Demuynck (uitgever)
Brenda Froyen (ervaringsdeskundige, auteur van het boek Kortsluiting in mijn hoofd)
Rahis Remmery (Onthaalmedewerker LEIF GENT)
Hilde Verbruggen (Onthaal medewerker Leif Antwerpen)
André Van Nieuwkerke (Voorzitter LEIF West-Vlaanderen, Eresenator)
Inès Staelens (patiënt, ervaringsdeskundige)
Dominique Lossignol (M.D., Institut Jules Bordet, ULB)
Ann Callebert (klinisch psycholoog - onderzoekster herstel en euthanasie)
Kurt Audenaert (Hoogleraar psychiatrie, Universiteit Gent)
Erik Struys (bestuurder vzw Omega)
Bert Coessens (Sympathisant Vonkel)
Frank Vandendries (moreel consulent, levenseindecounselor Zuid-Nederland)
Rik Achten (Voorzitter Breinwijzer VZW, Diensthoofd radiologie UZGent)
Marleen Peters (projectleider en publicist, gespecialiseerd in het zelfgewilde levenseinde, Amsterdam)
Erna Van der Auwera (onthaalmedewerker LEIF Antwerpen)
Willy Depecker (psychoanalyticus-psychotherapeut, Brugge)
Dirk Devroey (professor, voorzitter vakgroep huisartsgeneeskunde en chronische zorg VUB)
Gaston R. Demarée (KMI-wetenschapper op rust)
Charles Susanne (prof. antropologie, VUB)
Nathalie Albert (ervaringsdeskundige Alexianen Zorggroep Tienen)
Elke Gyselaers (ervaringsdeskundige, Licentiaat Moraalwetenschappen, VUB)
Bart Callebert (ervaringsdeskundige, Gent)
Jasmien Caemaert (maatschappelijk werker)
Kathleen Van Steenkiste (vrijzinnig humanistisch consulent)
Simon Van Belle (medisch oncoloog, U Gent / UZ Gent)
Karl Laurent (Moreel Consulent Luchthaven Zaventem)
Diana Van de Gracht (vrijwilligster bij ,,Netwerk Levenseinde" in Oudenaarde)
Frank Heyvaert (LEIF arts voor LEIF Antwerpen)
Luc Proot (coördinerend LEIFarts LEIF West-Vlaanderen)
Louisette Vervaet (vrijwilligster verschillende organisaties, eredirecteur)
Peter Theuns (Hoofddocent statistiek en deontologie, Vrije Universiteit Brussel)
Gert De Rouck (informaticus)
Petra de Jong (voormalig directeur NVVE)
Arnold Decraene (huisarts, Lede)
Edward Keppens (emeritus professor, Vrije Universiteit Brussel)
Koen Titeca (psychiater, Kortrijk)
Rita Thienpont (vrijwilligster LEIFpunt Gent/VONKEL)
Wim Betz (arts, professor emeritus VUB)
Geert Derre (zelfstandig psychotherapeut, bestuurder Vonkel en onhaalmedewerker Leif Gent)
Hilde Borms (vrijzinnig humanistisch consulent)
Gustaaf Cornelis (wetenschapsethicus, Vrije Universiteit Brussel, Universiteit Antwerpen)
Jeannine Bellaert (LEIF-W.VL., Coördinator vrijwilligers)
Sigrid Lauwereys, vrijzinnig humanistisch consulent, Aalst
Serge Coopman (arts, Skin & Laser Clinic, Antwerpen)
Gerard De Fré (Psychiater, Aalst)
Mia Voordeckers (Radiotherapie/Leifarts UZ Brussel)
Jurgen Slembrouck (moreel consulent, Antwerpen)
Bart De Schutter (ere-rector VUB)
Pierre Martin Neirinckx (moreel consulent, criminoloog)
Ton Vink (filosoof en counselor, Nederland)
Ruddy Verbinnen (arts, bestuurder van de vzw Omega en Algemeen Coördinator van de Universitaire Associatie Brussel)
Roos Deschamps (ervaringsdeskundige)
François Pauwels (LEIFarts, equipearts Omega)
Maridi Aerts (gastro-enteroloog, LEIF arts, Brussel)
Jaak Remes (vrijwillige medewerker LEIF Gent)
Nathalie Vanderbruggen (Psychiater/ psychotherapeut, UZ Brussel)
Fredje Baert (PASS Actief Gent)
Chantal De Poorter (onthaalmedewerker LEIF-Gent - Vonkel)
Els Verbelen (klinisch psychologe te Kalmthout)
Tom Hannes (filosoof & schrijver)
Fred Waumans (socioloog, Hasselt)
Lidia Rura (doctoraal onderzoeker vertaalwetenschap, UGent, ex-partner van een overleden euthanasiepatiënt)
Jos van Wijk - Voorzitter Coöperatie Laatste Wil - www.laatstewil.nu
Gert Rebergen - Secr./penningmeester Coöperatie Laatste Wil - www.laatstewil.nu
Karen François (hoofddocent wijsbegeerte, VUB)
Cathy Macharis, Professor, Brussel
Karen Verstraeten (psychotherapeute, specialisatie chronisch zieken, Deurne)
Albert Stas (Directeur deMens.nu)
Kristel De Vos (begeleidster volwassenen met een beperking, Lennik)
Mayke Hundhausen (Onthaalmedewerker LEIF Gent)
Colette Raymakers, voorzitter Netwerk Levenseinde, bestuurder LEIF
Michel Flamée (emeritus professor, Vrije Universiteit Brussel)
Laura Michiels (vrijwilligster LEIFAntwerpen)
Steven De Lelie (acteur)
Jean Meurs, Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging, Mol
Mia Tytgat, Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging, Mol
Klara Jacops (psychologe, Gent)
Patrick Rentmeesters (burger)
Mil Kooyman (Gewezen vakbondsverantwoordelijke, Bestuurder van Woonzorgcentrum Domino)
Herman Thienpont (psycholoog)
Willem Laureys (MD, Omnipracticus op rust)
Elisa Bulckens (criminologe, psychotherapeut, Antwerpen)
Rudi Collijs (lid Liberales, Lochristi)
Michael Portzky (klinisch psycholoog, Gent)
Jan Baccaert (geoloog, vrijwilliger UGent)
Marjorie Vangansbeke (Massage-therapist)
Herbert Plovie (Geneeskeer-Kolonel b.d., Bredene)
Jean-Jacques De Gucht (gemeenschapssenator)
Veerle De Vos (Psychotherapeute en medewerkster Vonkel, Gent)
Philippe Van Cauwenberghe (Psychiater, Gent)
Patrick Simons (Huisarts- Leif-arts - palliatieve equipearts, Halle)
Henri Bartholomeeusen (Président du Centre d'Action Laïque)
Maya Franssens (Klinisch Psychologe-Neuropsychologe en Psychodiagnosticus, Sleidinge)
Asteer Caemaert (ex-psycholoog/psychotherapeut)
Miek Caenberghs (psychologe en familietherapeute)
Joke Denekens (emeritus Hoogleraar huisartsgeneeskunde)
Rika Peters (LEIF-medewerker Gent)
Jelissa Boiy (verslavingsarts Kortrijk en Roeselare)
Joeri Van Looy (Klinische psycholoog en oplossingsgericht systeemtherapeut, Wilsele)
Marijke Mulder (levenseindecounselor en zingevingscoach, Noord Nederland)
Robert Geeraert (bestuurder LEIF)
Det Tacq (psychologe, Gent)
Frank Stappaerts (inspecteur niet-confessionele zedenleer)
Geert Crombez (professor, Department Experimental-Clinical and Health Psychology, Health Psychology Lab, Universiteit Gent)
Ann Naessens (onthaalmedewerkster LEIF Antwerpen)
Hendrik Cammu (professor, arts, VUBrussel)
Hubert Van Hoorde (ereprofessor, Universiteit Gent)
Eddy Van Gelder (voorzitter raad van bestuur VUB)
Michele Leunen (gynaecologe, UZ Brussel)
Sebastiaan Engelborghs (neuroloog en hoogleraar neurowetenschappen, UAntwerpen)
Ann Buysse (hoogleraar psychologie, UGent)
Marie Jeanne Vanrobaeys (zus van iemand die uit het leven stapte op basis van ondraaglijk psychisch lijden)
Carlo Goethals ( leraar, ervaringsdeskundige)
Hugo U. Besard - Kunstenaar/graficus - prof Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen
Monica Verhofstadt (masterstudente klinische psychologie, onderzoekster naar ondraaglijk lijden bij psychiatrische patiënten)
Ann Weckx (scenografe en kunstenaar, verbonden aan Topaz in Wemmel)
Greta Fiers (Oostende)
Piet Van Leuven (emeritus gewoon hoogleraar, Mol)
Vera Rogiers (professor, diensthoofd Toxicologie, fac G&F, VUB)
Guy Hubens (Chirurg Antwerpen, hoogleraar UA)
Bart Keymeulen (Gewoon hoogleraar VUB, Endocrino-diabetoloog)
Els Goderis (directeur huizenvandeMens West-Vlaanderen & ondervoorzitter Leif West-Vlaanderen)
Frank Scheelings (docent VUB, coördinator Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven)
Carine Vrancken (psycholoog, abortuscentrum Hasselt )
Isabelle Libbrecht (psychiater)
Johan Braeckman (uroloog UZ Brussel, professor VUB)
Mia Taffijn (Verpleegkundige UZ Brussel)
Sven Estercam (arts, diensthoofd en medisch coördinator diensten psychiatrie St Franciskusziekenhuis Heusden-Zolder en Jessaziekenhuis Hasselt)
Charlotte Stolte (Anesthesiste, AZ Nikolaas)
Dirk Avonts (professor huisartsgeneeskunde, Universiteit Gent)
Wim Vandenbussche (hoogleraar Nederlandse taalkunde VUB)
Anouck Debroye (HR Interim Manager & Coach)
Gily Coene (professor VUB)
Magriet De Maegd (Cultureel medewerker in het supportief en palliatief dagcentrum TOPAZ)
Michel De Brabander (huisarts, Humbeek)
Gemma Cogen (verplegende, UZ Brussel)
Frie Blanckaert (gepensioneerd lector Arteveldehogeschool)
Eliane van den Ende (journalist, Beigem)
Theo Compernolle (psychiater)
Mieke VERDIN (actrice, medewerker bij de communicatiemodule van de Leif-opleidingen in Wemmel)
Niels De Temmerman, professor, Vrije Universiteit Brussel
Greet Blanckaert (psychotherapeut, Gent)
Michel Deneyer (docent bio-ethiek, VUB)
Marc Noppen (arts, pneumoloog, CEO UZ Brussel)
Dr. Eric Vandevelde (gynaecoloog, LEIFarts, Ronse)
Jim Van Leemput (ere algemeen directeur VUB, voorzitter Instelling Morele Dienstverlening Antwerpen)
Winnie Belpaeme (vrijzinnig-humanistisch moreel consulente, Gent)
Rik Pinxten (professor emeritus culturele antropologie, Gent)
Hilde Depla (zelfstandig schilder)
Henri Oger (onthaalmedewerker LEIF, Gent)
Tessa vermeiren (journalist met rust)
Pierre Pol Vincke, (zoöloog, gewezen Minister-raad voor Internationale samenwerking FOD-BZ.
Ruth Raes (Coördinator Netwerk Levenseinde, Palliatieve thuiszorg Zuid-Oost-Vlaanderen).
Marianne Marchand (Gewezen Voorzitter Humanistisch Verbond)
Robert Cliquet (prof. em. Antropologie, UGent)
Joris Weyns (LEIF-arts, equipe-arts)
Yves Kengen (Directeur Communication - Médias, Centre d'Action Laïque ASBL)
Katrien Van den Meerschaute (vrijzinnig humanistisch consulent, huisvandeMens, Aalst)
Rita Van der Stoelen (Onthaalmedewerker LEIF, Gent)
Paula Schepens (onthaalmedewerker Leif Gent en Brugge)
Jutte van der Werff ten Bosch (Kinderarts)
Alex Michotte (neuroloog UZ Brussel)
Tine Berbé (vrijzinnig humanistisch consulent, Brussel)
Tim Trachet (VRT journalist)
En: Els Vermeeren, Marc De Waele, Marc Coucke en tientallen andere patiënten, psychologen, therapeuten, artsen, ethici e.a.